Polyvagaal theorie
“De taak van het autonome zenuwstelsel is om ervoor te zorgen dat we overleven op momenten van gevaar en opbloeien in tijden van veiligheid. Om te kunnen overleven, moeten we bedreigingen kunnen herkennen en moet er een overlevingsrespons worden geactiveerd. Voor opbloeien is precies het tegenovergestelde nodig – het afremmen van de overlevingsrespons, zodat sociale betrokkenheid mogelijk wordt. Als we dit vermogen tot activering, remming en flexibiliteit van reageren niet hebben, maakt dat ons leven zwaar.”
– Deb Dana
Ons zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel vormt onder andere de verbinding tussen je emotionele systeem, je stress-systeem en je organen. De polyvagaal theorie beschrijft hoe het autonome zenuwstelsel en dus je lijf reageert op het ervaren van veiligheid én onveiligheid. Dit systeem is in elk zoogdier aanwezig, dus ook in ons.
De nervus vagus, onze grootste zenuw, speelt hierin een belangrijke rol.
Parasympatische deel en een sympatische deel
Ons autonome zenuwstelsel bestaat uit een parasympatische deel en een sympatisch deel. Het parasympatische deel bestaat weer uit 2 delen: aan de voorzijde bevindt zich het ventrale deel en de achterzijde het dorsale deel. Ventraal reageert op signalen van veiligheid en dorsaal op extreem gevaar. Dorsaal zorgt ervoor dat je uit contact gaat, het ultieme beschermingsmechanisme. Je bent onzichtbaar voor ‘de aanvaller’.
Het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel zorgt voor beweging/activatie waaronder vechten of vluchten.
Het autonome zenuwstelsel is een besturingssysteem, dat ‘onbewust’ geprogrammeerd is aan de hand van ervaringen etc. Het regelt volautomatisch: honger, dorst, temperatuur, ademhaling, stofwisseling, hartslag, bloeddruk, spierspanning, gezichtsvermogen, voortplanting, concentratie, beweegdrang, enz. en daarmee dus ook invloed heeft op jouw immuunsysteem.
Om te overleven hebben we de ander nodig.
Om te overleven heb je verbinding met de ander nodig. Jouw geprogrammeerde autonome zenuwstelsel zal zich steeds afvragen of je veilig of niet bent. Dat doet ie geheel automatisch, via scannen. Je kunt je misschien voorstellen als je veelal ‘onveilig’ bent geprogrammeerd door (micro)trauma, gepest, ongelukken, virussen, ziek kind/partner, dat het scannen extreme vormen kan aannemen. Voorbeeld: Zie het voor je, dat een hond extreem bang of extreem agressief reageert op een vreemde of een bepaalde situatie. Je weet waarschijnlijk dan, dat deze hond ooit iets overkomen is. wat hem of haar heeft getraumatiseerd en een soortgelijke trigger zal er voor zorgen dat hij of zij buitenproportioneel reageert.
Dit kan jou ook overkomen zijn. Je bent dan meer dan gemiddeld onbewust aan het scannen op gevaar en door de programmering zal jouw lijf vaker dan de ander ‘gevaar’ ervaren. Het scannen van de buitenwereld wordt door Porges, neuroceptie genoemd. Het scannen van jouw binnenwereld wordt interoceptie genoemd.
Je vergroot je overlevingskansen als we ons veilig voelen en de ander kunnen vertrouwen..
Wat is het effect van het ervaren van veiligheid en waarom kan het jou helpen meer veiligheid te ervaren? Ik hoop het je uit te kunnen leggen.
Ons autonome zenuwstelsel reageert heftig bij het ervaren van een ernstige bedreiging of heftige emoties om jou als mens te beschermen. Het is een stressrespons. Alles eromheen bepaalt de impact op de lange duur. Was je alleen met je pijn? Geen verzachtende omstandigheden etc dan kan het zijn dat je systeem ontregelt raakt en dan zal jouw zenuwstelsel continu in alert stand staan en bij het minste of geringste al een heftig beschermingsmechanisme laten zien. De herinnering ligt dan in je lijf opgeslagen als een wond die elk moment opengereten kan worden. Vertrouwen is dan wantrouwen geworden. Angst ligt continu op de loer.
En dat terwijl het misschien niet eens nodig is op dat moment. Je reactie is buitenproportioneel. Normale signalen worden als dreiging ervaren door je lijf. En geheel onbewust sta jij op DING DONG.
Dat komt omdat jouw geheugen een soortgelijke ‘herinnering’ ziet als een situatie die je al eerder hebt meegemaakt en waarbij je geen steun of vertrouwen hebt ervaren.
Het begint al in de baarmoeder. Als de moeder aan veel stress onderhevig is geweest tijdens de zwangerschap maar tijdens conceptie, dan kan dat een weerslag hebben op de ongeboren baby. Door maatschappelijke druk (prestatiemaatschappij, jeehhh) of door andere externe omstandigheden.
Of zoals ik ook zelf heb ervaren een ‘risicovolle’ tweelingzwangerschap waarbij mijn meiden in 1 vruchtzak zaten. Er is een protocol is dat ze rond de 33 weken gehaald moeten worden… Een keizersnede en vroeggeboorte is voor de baby traumatisch. Een periode in de couveuse evenzo. Het kind staat bij wijze van spreken al 10 nul achter.
De baby wordt dan geboren met een ontregeling van het stress-systeem.
Als een ouder zelf niet voldoende reguleert is, leeft vanuit het hoofd en misschien vanuit de ‘regels’ van hoe het moet en niet wat het beste voelt, wordt het kind waarschijnlijk niet voorzien in zijn of haar behoeftes. Er ontstaat stress bij het kind. Het kind heeft een ouder nodig want het is afhankelijk van deze ouder om te overleven. Er móet verbinding zijn zodat de ouder zonder woorden de behoefte van het kind kan begrijpen en vervullen. Dit zorgt voor veilig voelen.
Kan je te allen tijde bij je ouders of je kind bij jou terecht voor steun? Word je door je ouders geaccepteerd zoals je bent? Mag jij je emoties uiten bij hen en word je daarin serieus genomen? Kun je met hen bespreken wat je wilt? Luisteren ze naar jou zonder een oordeel te hebben? Voel je je vrij bij hen? Of moet jij je volledig aanpassen aan je ouders om je eigen veiligheid of zorg te garanderen? Dit zijn vragen die jezelf kunt stellen…
Als we leren te kijken naar reactiepatronen van mensen en niet naar het labeltje dat ze later eventueel geplakt krijgen, kunnen we zien dat deze mensen wonden dragen waar ze nog geen weet van hebben en/of die ze nog niet hebben kunnen helen of accepteren.
Onverwerkte emoties worden opgeslagen in het lichaam en kunnen zorgen voor fysieke pijn en verslavingen en ondermijnen daarmee het immuunsysteem.
Hoe werkt de polyvagaal theorie voor mij?
Als je leert hoe je lichaam werkt, hoe je zenuwstelsel werkt en als je de signalen van lichaam kan herkennen en daar betekenis aan kunt geven creëer je lichaamsbewustzijn. Dat is de eerste stap tot keuzemogelijkheid. Het is daarna ‘trainen’ om nieuwe paden te creëren. Eigenlijk is het vriendschap sluiten met je lijf. Je leert je lichaam opnieuw dat situaties, mensen, je lijf etc wel veilig is. Op die manier kalmeer je lijf, je herinneringen krijgen een andere, minder heftige, lading krijgen en dat gaat je helpen in je jouw herstel.
Waarom heb ik daar jou, of een andere coach, therapeut voor nodig?
De kennis die ik in mij draag kan ik jou in ‘Jip en Janneke’ taal overdragen. Ik stel je vragen waarmee jij steeds sneller de situatie en de spanning in je lijf zult herkennen. Zo leer te voelen wie voor jou de juiste mensen zijn waarbij je voldoende bescherming of steun wordt ervaren. Of je leert in een lastige situatie tot ontspanning te komen.
Wat kun je zelf?
Oefening baart kunst. Observeer andermans reactie op jou. Kijk hoe anderen op elkaar reageren. Wat gebeurt er? Kun je zien welke staat er nu dominant is bij de ander. Dat is heel leerzaam. Ook tijdens het kijken van een film kun je gaan opmerken in welke staat de ander is.
Check vaker in je eigen lichaam, raak bevriend met de signalen van je lijf, leer niet alleen te voelen maar ook echt te luisteren. Je lijf vindt het heel fijn als je ook daadwerkelijk doet, wat het vraagt.
Oefen ook met kleine nieuwe uitdagingen, durf het toch aan te gaan. Misschien is dat wat eng maar maak, indien mogelijk, gebruik van iemand anders waarbij je je veilig voelt. Het kan je heel veel opleveren. Iemand die je steunt en niet iemand die iets van je overneemt. Iemand die je geruststelt en tijd neemt om uit te leggen hoe iets werkt. Als je op deze manier positieve ervaringen opdoet dan geeft dat vertrouwen. Dus het is eigenlijk compleet de andere kant op dan vanuit het ‘alleen zijn met de pijn’. Zo leer je stapje voor stapje jezelf kalmeren en autonome zenuwstelsel zal beter leren reguleren. Je zelfbeeld gaat veranderen en je voelt je meer in verbinding met jezelf. Je ontwikkelt zelfcompassie.
Wat doet het op lange termijn?
Als je eenmaal weet wat voor jou werkt (want dat is voor iedereen anders) en hoe je ander gedrag kunt laten zien dan zal dit de verbinding met jezelf én de ander bevorderen. Dit noem ik herstel. En het zal ervoor zorgen dat je echt bewustere keuzes zal maken, je leert om met emoties om te gaan. Het leren wat jouw zenuwstelsel nodig heeft om zich positief te ontwikkelen en patronen te doorbreken.
Bronnen:
De polyvagaal theorie in therapie van Deb Dana
Traumasporen van Bessel van der Kolk
